Diktatörün hazin sonu. F: Jill D. Pruetz

Şempanzeler Eski Diktatörlerini Öldürdü ve Yedi

Senegal’deki bir grup şempanze, eski iktidarını tekrar kazanmak isteyen diktatörlerini döverek öldürdü ve yedi.

Tüyler ürpertici bir sahneydi. Vücudunda birçok yara vardı ve saatlerce Senegal’in sıcak savanasında yerde öylece yatmasına rağmen hala kanlar akıyordu. Kendi topluluğu tarafından taşlarla ve sopalarla dövülerek öldürüldükten sonra yenen kurban, adı Foudouko olan bir Afrika şempanzesiydi.

Bu olay, şimdiye kadar gruptaki şempanzelerin, komşu kabileden birini öldürmek yerine kendi yetişkin erkeklerini öldürdükleri görülen dokuzuncu olay. Bu tür grup içi cinayetler nadir görülüyor ancak Minnesota Üniversitesi’nden Michael Wilson, erkeklerin koalisyon kurması gibi şempanze davranışlarına ilişkin değerli bilgiler sunduğunu söylüyor.

Wilson, “Peki bu koalisyonlar neden bazen başarılı olurken genellikle başarısız oluyor? Bu soru, şempanzelerin ve hatta bizim türümüzün hayatlarının merkezindeki çatışma ve işbirliği arasındaki gerilimin kalbinde bulunuyor.” diyor.

Şempanzeler genellikle yetişkin erkeklerden ziyade yetişkin dişilerin daha çok bulunduğu gruplarla yaşar. Fakat söz konusu bu grupta durum tam tersiydi.

Wilson, “Bu düzen tersine dönerse ve neredeyse her bir dişi başına iki erkek düşerse, üreme rekabeti gerçekten kızışır. Bu vakadaki anahtar faktör bu gibi duruyor.” diyor.

2001 yılından beri Senegal’in güneydoğusunda bu şempanze grubunu araştıran Iowa State Üniversitesi’nden Jill Pruetz, bu vakada insan etkisinin, şempanze grubunda cinsiyet oranlarındaki çarpıklığa etkisi olabileceğini ve cinayetin arkasında da bunun yatıyor olabileceğini belirtiyor. Senegal’de dişi şempanzeler, yavrularının satışları için kaçırılıyor.

İktidarı kaybetmek

13 yıl önce Foudouko, Fongoli Savanası Şempanze Projesi’nin bir parçası olarak Fongoli çalışma alanındaki şempanze klanlarından birinde güç sahibi oldu. Araştırmacılara göre Faudouko, bir alfa erkek olarak bir çeşit tiran gibiydi.

Foudouko, ergenliğinin ilerleyen safhalarında alfa statüsü kazandı ve Mamadou adındaki şempanze yardımcısı ile hüküm sürdü. 2007 yılında Mamadou ağır yaralandı ve haftalarca gruptan ayrıldı. Döndüğünde oldukça zayıflamıştı ve sosyal hiyerarşide daha düşük bir yer edinebildi.

Foudouko, artık güçsüz olan yardımcısı Mamadou ile işbirliği yapınca, grubun diğer bireyleri tarafından dışlandı ve daha sonra devrildi. Şempanze toplumunun uzaklarında yıllarca yalnız yaşıyordu ve sadece yılda bir veya iki kez araştırmacılar tarafından gözlemleniyordu.

Fongoli’deki şempanze grupları oldukça izole edilmişti. Bu nedenle Foudouko’nun bir arkadaş bulmak için tek şansı gruba tekrar katılmaktı. 2013 yılında, kardeşi David’in alfa statüsünü kazanmasıyla, Mamadou tekrar beta statüsüne yükselmişti. Foudouko’yu tekrar aralarına kabul ettiler ancak grubun diğer üyeleri onu belirli aralıklarla kovalıyordu.

Pruetz, “Hiyerarşik sıralamada beş genç erkek şempanze vardı ve bunların hiçbiri Foudouko’nun tekrar aralarında bulunmasını istemiyordu. Foudouko eski statüsünü tekrar kazanmayı deniyordu fakat bu davranışlar yapabileceği en yanlış şeydi.” diyor.

Organize saldırı

Bir sabah erken saatlerde Pruetz ve ekibi, şempanzelerin uyuduğu yerden çığlıklar ve bağırış sesleri duydu. Ölü olarak buldukları Foudouko’nun sağ ayağından ısırılmış olduğunu ve kanlar içinde yerde yattığını gördüler. Sırtında derin bir kesik ve yaralı bir anüsü vardı. Daha sonra kaburgalarının da kırık olduğu tespit edildi. Pruetz, Foudouko’nun muhtemelen iç kanamadan ya da ayağındaki yara nedeniyle kan kaybından öldüğünü söyledi.

Aynı zamanda Foudouko’nun parmaklarında da yaralar vardı. Bu yaraların saldırı sırasında diğer şempanzeler tarafından tutulurken oluştuğu düşünülüyor.

Foudouko’nun ölümünden sonra şempanzeler onun cesedine saldırmaya, taş atmaya ve sopalarla vurarak kaburgalarını kırmaya devam ediyordu. Hatta ısırıyorlar ve etinden de yiyorlardu.

Pruetz, “Bu çok çarpıcıydı. Onun ölü bedeninden en çok yiyen dişi, gruptaki en üst kıdemdeki iki şempanzenin annesiydi. Oğulları ise Foudouko’nun bedenine agresif olarak saldırmayan tek şempanzelerdi. Hatta Mamadou, eski partnerini kaldırmaya çalıştı.”

Doğu Afrika’da şempanzeler üstüne çalışan Wilson, “Şempanzeler ölümü anlayabiliyor mu? Eğer anlayabiliyorlarla bu açık bir şekilde görülmüyor. Bireylerin öldüğünden emin olmak için nabız veya nefesini kontrol etmeyi bilmediklerini düşünüyoruz. Bu yüzden birini öldürdükten sonra onu dövmeye devam ettiklerini görüyoruz. Fakat yamyamlık sıradışı bir olaydı.”

Pruetz, Foudouko’nun ölümünden sonra aynı saldırgan genç erkekler tarafından Mamadou’nun da gruptan atıldığını söylüyor.

---

New Scientist. 30 Ocak 2017.
Makale: Pruetz, J. D., Ontl, K. B., Cleaveland, E., Lindshield, S., Marshack, J., & Wessling, E. G. Intragroup Lethal Aggression in West African Chimpanzees (Pan troglodytes verus): Inferred Killing of a Former Alpha Male at Fongoli, Senegal. International Journal of Primatology, 1-27.