Olmekler

Amerika Kıtasında, Maya ve Azteklerden de Önce Hüküm Süren Uygarlık: Olmekler

Amerika'nın ilk organize topluluklarından biri diyebileceğimiz Olmekler'e (MÖ 1200-MÖ 500) dair bilmeniz gereken faydalı bilgiler.

Olmekler amerika'nın ilk büyük uygarlığıdır, Sümerler'idir. mö 1500 yılı civarında mezoamerika'da kurulmuştur. Mezoamerika = Amerika'nın ortası ('meso'), yani Güney'le kuzey arasındaki bölge. Mezopotamya gibi. Hep ortalarda kuruluyor zaten böyle şeyler! tabii, Amerika'da daha önce yaşamış topluluklar vardı, ama bunlar olmekler kadar büyük topluluklar değildi. .

Olmekler varlığını mö 400'e kadar sürdürmüştür, sonrasında da ünlü Mayalar ve Aztekler gelir, oraya kadar geleceğim. olmek'in kalıntıları da başlarda Mayalara ait sanılsa da sonrasında farklı bir kültür olarak ele alınmıştır.

OLMEK'İN ETİMOLOJİSİ, OYNAMALIK TOPLAR VE OYNAMALIK KOMPLOLAR

Olmek kelimesini ortaya atanlar azteklerdir. aztekler, kendi zamanında bu topraklarda yaşayanlara "kauçuk insanlar" manasında böyle seslenirlerdi. buradaki insanlar, kauçuk ağaçlarında kauçuk yetiştirip, azteklere tedarikini yapıyorlardı ki 'tlachtli' dedikleri geleneksel/dini top oyunlarında kullansınlar. Bu açıdan, Olmeklerin bölgesine de aynı şekilde olman denirdi, yani "kauçuk ülkesi".

Olmeklerin kendileri ise, kendilerine xi ('si' diye okunur) derdi. bu kauçuklu top oyununu mayalar da pokatok adı altında oynardı. taa olmeklere dayandığı bellidir. bildiğimiz böyle seyirciler olurdu, büyük bir saha olurdu, top olurdu, hatta bahisler bile olurdu. muhtemelen kavgalar bile olmuştur. Top da epey ağır bir toptu, yaklaşık 3 kilo civarı. yüksekte taştan bir çember bulunur, takım da topu bu çemberden geçirmeye çalışırdı. ama farklı olarak, yenilen takımın kaptanının kafası kesilir ve tanrıya sunulurdu. Bir de ayakla ya da elle oynanmaz, topa kalçayla vurulurdu. tam doğasını bilmiyoruz ama voleybola benziyor biraz, takımlar karşı karşıya durur ve pek içe içe geçmeden oynarlar.

Olmek uygarlığı, eğlenceli komplo teorilerine de konu olmuştur. çünkü tıpkı Mısırlılar gibi, piramitler inşa etmişlerdi (la venta'da iki adet bulunmuştur). yine tıpkı mısırlılar gibi, hayvan-insan karışımı figürleri barındıran heykellere sahiptiler. doğal olarak bu, uzaylılar gibi bizim pek itimat etmeyeceğimiz çeşitli teorilere gebe olmuştur.

Takvimleri var bir de bunların, biraz kompleks, long count deniyor. takvimlerinin başlangıcı, bizim takvimimizle mö 3114'ün 13 ağustos'una denk gelir. Mezoamerika'nın ilk yazı sistemi de olmeklere aittir (bunun en büyük kanıtı san andres'te bulunan silindirdir). bu yazı sistemi, Mısırlılarda olduğu gibi hiyerogliflere dayanıyordu. olmeklere ait, anlamlı en az 182 sembol keşfedilmiştir.

LA VENTA VE SAN LORENZO

Başkentleri, Meksika Körfezi'nin yakınlarındaki la venta'ydı. ama la venta en eski şehirleri değildir, daha eskiye dayanan şehirler vardır, bunlardan biri 1500-1200 yılları arasına tarihlenen san Lorenzo'dur ki bu şehir o 300 yıllık dönem boyunca mezoamerika'nın açık ara farkla en büyük şehriydi. la venta ankara'ysa San Lorenzo İstanbul'dur, Bern'se Zürih'tir, Bern resmi olarak başkent değil ama la venta öyle mi ki sanki? aslında, bizim meselemiz bern'den daha karışık, San Lorenzo üç ayrı arkeolojik bölgenin kolektif adıdır: Loma Del Azpote, San Lorenzo Tenochtitlan ve Potrero Nuevo.

San Lorenzo 1500-1200'e tarihleniyor dedik, La Venta da 1200-400'e dayanır. neden san lorenzo'dan la venta'ya bir geçişin gerçekleştiği bilinmemektedir. eski bir teoriye göre, buna bir isyan ya da herhangi bir çatışma sebep olmuş olabilir. Çünkü, 1200 civarlarında san lorenzo'da kasıtlıca yıkılıp yakılmış, hatta sonrasında da gömülmüş heykeller bulunmuştur. Bazıları bu yıkımın isyanla alakalı olmadığını, bir ritüelle ilişkili olabileceğini öne sürmüştür. olan şey, nehrin yönünü değiştirmesi ve böylece şehirde tarımsal düzenin bozulması olsa gerek.

Aslında, San Lorenzo döneminde De La Venta'da bir nüfus vardı, fakat burası bir yerleşim yerinden ziyade küçük nüfuslu bir dini merkezdi, sonralarda değişim kazanmış ve ilgi görmüştür. Bu şehirleri, günümüz şehirleri gibi de düşünmemek gerek. bunlar, daha çok, muhtemelen bir dinsellikle ilişkili olan aristokratik kesimin yönettiği dini merkezlerdi. Yani bir tür dini toplanma, ritüel merkeziydiler. çevre yerleşim yerlerinde yaşayan kimseler, ritüel dönemlerinde buraya gelirlerdi. mesela, her iki şehirde de, muhtemelen dini ritüeller için kullanılan, birçok yapay höyük bulunmuştur. san lorenzo biraz daha merkez bir yer olduğu için, erken dönem la venta ile karşılaştırıldığında nüfusu daha fazlaydı. şehrin kendisinin nüfusu muhtemelen bin civarıydı ve yöneticiler ile işçilerden oluşuyordu. Çevre köylerde ise toplamda bunun on katı bir nüfus olduğu tahmin edilir.

Tarıma çok önem verirlerdi. Çok tanrılı dinleri vardı.

Olmeklerin bilinen toplam 8 tanrısı vardır.